Halikarnas Balıkçısı ayaktayken yazmayı sevdiğini söylüyor. Canlanıyor hemen: Bodrum’un bembeyaz evlerinden biri, pencerede çiçeklerle çevrili bir deniz, daktilo durmadan işliyor, belki bir plaktan Ege türküleri dökülüyor. Yazarın denizi ve denizin insanlarını anlattığı öyküler böyle bir mekânda doğuyor, sürgüne geldiği toprakları seven yazarın bir başına verdiği mücadeleden edebiyatımızın en güzel öykülerinden bazıları doğuyor. William Faulkner’ı düşünelim ardından, bir üniversitenin postanesinde çalışıyor ama aslında çalışmıyor, gelen mektupları postanenin en dibine yığıyor, dağıtmıyor. Pul almaya gelenlere içten içe küfrediyor, okuduğu veya yazdığı şeyi böldükleri için. Bir akademisyenin şikâyetiyle sorgulanıyor ve istifasını veriyor nihayetinde. Böyle bir ortamda doğan, memuriyetin verdiği sıkıntılarla biçimlenen romanlar da yazarın yaşamıyla dolaylı olarak bağlantılı. Javier Marias’ın ele aldığı yazarlarda dikkat ettiği iki noktadan biri bu, yaşamların yazını etkileme meselesi. Bir diğeri, yazarların yaşamlarının bir nebze de olsa kurmacaya çevrilip çevrilemeyeceği. Marías bu deneyi son derece başarılı bir biçimde sonuçlandırıp yirmi yazarı biyografik öykülere dönüştürmüş, hoş bir metin çıkmış ortaya. Laurence Sterne’e bakalım, zengin akrabalarının yardımıyla Cambridge’te öğrenim görüyor ve göze çarpmayan işlerde çalışırken insanları gözlemliyor, yazdığı ilk metnin başarısıyla birlikte Tristram Shandy’yi yazmaya başlıyor. Müthiş bir metin, Hume’dan alıntılarla oluşturduğu zaman çizgisi günümüzün postmodern anlatılarını önceliyor. Sevdiği yazarlardan çırptığı bölümleri “utanmazca” itiraf ediyor, pek çok anlatım tekniği kullanıyor ve günümüzde de hayranlıkla okunacak bir metin çıkarıyor ortaya. Öyle ünleniyor ki evine gelen bir mektubun üzerinde sadece “Tristram Shandy, Avrupa” yazabiliyor, mektubun evine ulaşması için yeterli bir bilgi. Voltaire’in hayranlığını kazanıyor, Fransa’da temsillere gidiyor ve yaşadıkları için başka bir metin kaleme alıyor. Bunların yanında toplumsal sorunlara da duyarlı, aldığı tavsiyelere uyarak en meşhur metninin sonuna kölelik karşıtı sayfalar ekliyor. Bu komik, garip ve neşeli adamın ölümü ve ölümünden sonrası da ilginç, bir yedi sekiz ay daha yaşasa iyi olacağını ama Tanrı’nın istediği gibi olmasını söyleyip öldükten sonra naaşı defnedildiği mezardan çalınıyor, Cambridge’teki bir anatomi profesörüne satılıyor. Anatomi dersi başlayacakken profesörün derse çağırdığı iki arkadaşından biri ölünün yüzündeki örtüyü açıyor ve kısa bir süre önce tanıştırıldığı Sterne’ü tanıyor, bıçaklar dikkatle işliyor ve büyük yazarın iskeletine zarar vermeden iş görülüyor. Cambridge’teki beyin koleksiyonunun içinde yazarın kafatasını arayan bir sürü insan bugüne kadar başarılı olamamış ama dünyanın gördüğü en büyük yazarlardan birinin kalıntıları bir üniversitede muhafaza ediliyor, müthiş bir şey.
Böylesi pek çok hikâye anlatıyor Marias, kadınlara ayırdığı ikinci bölüm ve fotoğraflardan çıkarımlarla yazarları anlattığı üçüncü bölüm de pek başarılı olsa da ilk bölümdeki yirmi yazar için yazdıkları ayrı bir keyifle okunuyor. Çalkantılı hayatıyla dikkat çeken Wilde’a bakalım. Biz onu daha çok gençliğinde çektirdiği fotoğraflarla biliriz, gayet yakışıklı ve iyi görünümlü bir genç olarak karşımıza çıkar, oysa yaşamının son dönemlerinde çektiği acılardan çoğumuzun haberi yoktur. Sağlığı bozulmaya başlayınca derisi için “kirli ve öd rengi” olduğu söyleniyor, gücünü de kaybedince elindeki bastonu alıp kaçan çocuklarla mücadele edemeyip ağladığı söyleniyor, oysa gençliğinde kendisine kafa tutan dört iri yarı kabadayıyı Oxford’un merdivenlerinden aşağı yuvarlayacak kadar güçlü ve kuvvetli olduğu anlatılır. Andre Gide’e göre “zehirlenmiş bir yaratık” Wilde, iki aylık feci bir ıstırabın ardından Paris’te ölene dek parıltılı bir yaşamın sevinçlerini ve acılarını hatırlayarak yaşamış olmalı. Hatırlayacak çok şey, kayıtlara geçmiş çok skandal vardı, peşi bırakmayan anıların ağırlığı hissediliyor. Rimbaud’ya baktığımızda belki de bu ağırlıktan kurtulmaya çalıştığı için dünyanın derinliklerinde kaybolmaya çalıştığını düşünebiliriz. Ne kadar erken ürün verirsek verelim ona göre yine de gecikmiş sayılacağız, şiirin harika çocuğunun sanatı neden bıraktığına dair elimizde pek bir bilgi olmadığı için bu bırakış karşısındaysa hiçbir çaremiz yok, üretmenin sağaltıcılığından vazgeçmenin ardındaki motivasyona akıl yürütme yoluyla biraz yaklaşabilecek olsak da Rimbaud’nun çok uzağına düşeceğiz ister istemez. Sanatın bir saçmalık olduğunu söylemesinden yola çıkarak “yaşamı sanat eserine çevirmek” fikrine ulaşabiliriz, yine de büyük sanatçıların oturduğu bir masada okunan her dizenin ardından, bağıran, dayanamayıp üzerine yürüyen birini Verlaine’in baston kılıcını çekerek tehdit eden Rimbaud’nun şaşırtıcı yaşamına varamayacağız. Gizemlerle doludur Rimbaud. Almanca, Arapça, Rusça gibi pek çok dili hemen öğrenebilir, sonra bu öğrendiklerinden sıkılarak başka işlere el atabilir ve durumunun gayet iyi olmasına rağmen olduğu kişi olmaktan sıkılıp her şeyi geride bırakarak başka diyarlara doğru yola koyulabilir. Kansere yakalandığı zaman ülkesine geri dönmeyi pek istememişse de yapabileceği pek bir şey yoktur artık, Afrika’daki sahra hastanesinden Marsilya’ya getirilir, hastane arkadaşlarına afyon çayı eşliğinde geçmişinden uzak öyküler anlatır. Şiirlerine hayran bir ziyaretçisine, “Tüm bunların ne önemi var? “ der ve bir süre sonra da yaşama veda eder. Başlı başına bir anlatı onun yaşamı, Marias’ın elinde kusursuz bir kurmaca.
Mişima, Faulkner, Joyce, Henry James, Nabokov, Turgenyev gibi pek çok yazar var bu kitapta, pek bilmediğimiz yönleriyle birlikte beliriyorlar ve kendi yazdıkları metinlerden birinin kahramanı olabilecek bir form kazanıyorlar. Marias romanlarıyla olduğu kadar biyografik öyküleriyle de tanınması gereken bir yazar.