İmam Zeyd. b. Ali’yi okumak için;1.İmam Zeyd, dedesi Hz. Hüseyin ile aynı mücadele ve kaderi paylaştığı2.İmam Zeyd, Ebu Hanife’nin sevdiği, görüştüğü ve mücadelesine fetva ve destek verdiği3.Kurucusu olduğu Zeydiye mezhebi Ehl-i sünnete en yakın Şii mezhebi olduğu gibi birçok neden sayılabilir.Konu ile ilgili daha önce yayınlanmış M. Ebu Zehra’nın ‘İmam Zeyd’ adlı eseri, fıkhî yönüne ağırlık verirken; bu önemli kişiliği bize tanıtan İsa Doğan Bey’in eseri ise mücadelesi ile kelamî ve Kur’an tefsiri yönünü ağırlıklı olarak ele aldığını görüyoruz.İmam Zeyd, zulme karşı verdiği mücadele ile sembolleşen ve müctehid seviyesindeki ilmi sayesinde Peygamber geleneğinin ender simalarındandır. Bu kitap, kalemi ve kılıcı şahsında bir araya getiren İmam Zeyd’i anlatmaktadır. Şimdi kitaptan önemli bölümleri aktarmak istiyorum:Peygamberler, yaşadıkları toplumun yaşam biçimini değiştiren, yanlış olanı doğru olanla ortadan kaldıran devrimci şahsiyetlerdir.(s.24)HAYATI/MÜCADELESİ:Zeyd, babası öldüğünde 14 yaşındaydı. Babasında sonra yetişmesi ile kardeşi Muhammed el-Bâkır ilgilendi.(s.47) Zeyd b. Ali’nin kültür hayatındaki en büyük değişim ve gelişimin sebebi, belki de Vasıl b. Ata ile olan ilişkisi ve dostluğudur. Vasıl b. Ata zalim idarecilere karşı hurucu yani ayaklanmayı gerekli gören aktif bir bilim adamı idi. Ebu Hanife de onlarla birlikte idi.(s.60) Ailesinin teslimiyetçi anlayışı yerine hiçbir şeye kayıtsız kalmayan, hayatının her anında emr bil’l-maruf ve nehiy ani’l-münker yapan ve son derece hareketli bir dini ve sosyal hayatı benimsedi. Zeyd b. Ali, dinin istismar edildiği, haram ve helallerin karıştığı, ırkçılığın, adaletsizliğin, zulmün, sürgün ve esaretin, öldürme ve öldürtmenin yönetin esası haline geldiği bir devirde yaşamıştır. İktidarı ele geçirmiş bulunan zalim idareci ve yöneticiler, yönettikleri kişilerin ve halkın bilgili, kültürlü ve vasıflı olmalarını hiçbir zaman istememişlerdir.(s.76) Zeyd b. Ali’nin kafasında huruc ve isyan fikrinin yerleşmesini sağlayan pek çok önemli sebep vardır. Ancak bunlardan en önemlisi Emevilerin İslamî değerlere karşı duyarsız olmaları idi.(s.82) Zeyd b. Ali ve taraftarlarının Emevilerle olan mücadelesi, ilim sahipleri ile cahillerin mücadelesi idi. Zeyd kolları sıvadı ve ilkönce Kufe’ye gitti. Bir kısım Ehl-i Beyt’in ileri gelenleri kendisini Kufelilere fazla güvenmemesi noktasında uyarmıştı. Lakin o, kesin kararını vermişti. Şiiler ona gelerek biat ediyordu. Kendisine uyarıların yapılmasına rağmen Zeyd, savaş alanı yolunda yürüyedurdu. Bu yolda on küsur ay, insanları kendisine biat edilmesine çağırarak yol aldı. Kıyamın 23 muharrem 122/739’da yapılması üzerinde dava arkadaşları¬nın ileri gelenleri ile birlikte karar verdiler. Emeviler, Zeyd ve taraftarlarına saldırmak için hazırlığını yapmıştı. Bu yüzden Zeyd, tespit edilen süreden bir ay önce savaşa başlamak zorunda kaldı. Taraftarlarını savaşa ‘Ya Mansur’ sloganıyla çağırdı. Fakat onun davetine vefa gösterenler 218 kişi idi. Oysa yalnız Kufe’den onbeşbin kişi ona biat etmişti. Lakin bu katılanlardan başka kimse icabet etmedi. Diğerleri zaaf gösterdiler ve yeminlerini de bozdular. İşte Zeyd hesap açısından böyle yetersiz bir sayıyla savaşa girdi. Nihayet savaşa girdiler, Emevi ordusunun bir kanadını bozguna uğrattılar ve onlardan 200’den fazla kişiyi katlettiler. Düşman, sayıca fazla olmakla birlikte bu inanmış ve sabırlı kişilerin göğüs göğüse kılıçla savaşmasından acze düştüler. Okçulardan yardım istediler. Oklarını Zeyd’in ashabına atıyorlardı, işte ancak oklarla onlara üstünlük sağladılar. Zeyd’in alnına da bir ok isabet etti ve o ok çıkarılırken ölümü oktan oldu. 15 bin kişilik Emevi ordusuna karşı kahramanca savaşmıştır.(s.98-108)Zeyd ölünce nereye defnedileceği konusunda ihtilafa düştüler. Bazısı, ona demirden gömlek giydirelim, sonra da suya bırakalım dedi. Bazıları da başını keselim, sonra da ölülerin arasına atalım dediler. Bazıları da mezarlığa defnedelim dediler. Sonunda onların görüşü kabul edildi.Bu işlemler yapılırken yanlarındaki Hintli bir köle vardı. Durumu haber verince Zeyd b. Ali’yi mezarından çıkarıp astılar, başına kırk nöbetçi diktiler ve bununla da yetinmeyerek yakmışlardır. Rivayete göre Zeyd b. Ali’nin nâşı 742 senesine kadar dört seneye yakın bir süre asılı vaziyette kaldı. Savaşın meşruiyeti varsa da dünya tarihinde zulmün böylesi de az görülmüştür. Bir milletin tarihi asla böyle şeylere tanık olmamalı. (s.119)Hz. Hüseyin’in öldürülmesinden sonra bazı Müslümanlar büyük pişmanlık yaşadıkları gibi, Zeyd b. Ali’nin öldürülmesinden sonra da aynı pişmanlık içine düşmüşler, büyük bir vicdan azabı ve acı çekmişlerdir. (s.114)KİŞİLİĞİ:Zeyd b. Ali’nin siyasi hareketi, bir avam halka hareketinden daha çok, Zeyd’in etrafında toplanan ve onda ittifak eden, ilim, zühd ve takva sahibi kişilerle selef yöntemini benimseyen bazı kura ve fakihlerin hareketiydi. İslam tarihinde o bilim adamlarının Zeyd b. Ali ile birlikte ittifak ederek çağı ve düzeni değiştirmeye yönelik hareketleri ilk ve sondur. İslam tarihinde günümüze kadar ilim adamlarının ittifak ettiği böyle bir hareket olmamıştır.(s.130)Ebu Hanife, Zeyd b. Ali’nin ayaklanışını Rasulullah’ın Bedir günündeki kıyamına benzetmiştir. Ona para ve silah yardımında bulunmuştur. Yanındaki insanlara ait emanetleri bırakabileceği bir kişi bulunmadığı için Zey b. Ali ile birlikte savaşa katılamamıştır. Savaşa niçin katılmadığını soranlara, yanında insanların emanetleri olduğunu, onları İbn Ebi Leyla’ya emanet etmeyi teklif ettiği halde, onun bunu kabul etmediğini ve bu yüzden emanetlerin kimlere ait olduğu bilinmeden ölmekten korktuğunu ifade etmiştir.(s.131)GÖRÜŞLERİ:“Kur’an, dört yönlü bir kitaptır: Bütün insanların bildiği helal ve haram yönü, alimlerin bildiği tefsir yönü, Arapların/Arapça bilenlerin bildiği Arapça yönü ve Allah’tan başka kimsenin bilmediği tevil yönü.”“Dindar alimin gitmesi, dinde iyileşmesi mümkün olmayan müzmin bir sancıdır.”(s.315)